حجت‌الاسلام مهدوی‌نژاد: پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرستاده همان خدایی است که در مورد ایشان و یارانشان می‌فرماید: «وَالَّذینَ مَعَهُ أَشِدّاءُ عَلَی الکُفّارِ رُحَماءُ بَینَهُم»[1] این نمونه‌ای از همان اخلاق مورد پسند خداوند متعال است. خدایی که خود هم «أَرْحَمُ الرّاحِمین» و هم «أَشَدُّ الْمُعَاقِبِینَ» باشید؛ هر کدام را کنار بگذارید و فقط یک طرف را بگیرید، غلط است. // آیۀ «إِنّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظیم» در موضوع اخلاق اجتماعی پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) نازل شده است. رهبر انقلاب(حفظه‌الله) فرمودند: انبیا برای امت‌سازی آمدند؛ کار انبیا این است که امت بسازند. شما همۀ این فضائل اخلاقی را ذیل مسئله امت‌سازی تحلیل کنید. // صبر و مقاومت از همان اخلاق امت ساز است که سیره همیشگی پیامبر و پیروان ایشان است. // آیه‌ای که رسول خدا را پیر کرد!

 

شناسنامه:

عنوان مراسم: قرار هفتگی، ویژه میلاد پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) و امام‌صادق(علیه‌السلام)

موضوع سخنرانی: پیامبر رحمت و مهربانی

تاریخ: شنبه 31/6/1304

مکان: مدینه‌ العلم کاظمیه

 

خطر تحریف شخصیت پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله)

سخنرانان و مردم در رسانه‌ها و مصاحبه‌هایی که در ایام میلاد رسول اکرم، در مورد پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) صحبت می‌کنند عمدتاً روی این نکته متمرکز می‌شوند که پیامبر ما پیامبر رحمت و مهربانی بودند؛ قطعاً درست است، اما تک بعدی معرفی کردن پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) تحریف شخصیت ایشان است. می‌گویند پیامبر اسلام پیامبر اخلاق است (وقتی حرف از اخلاق می‌زنیم بیشتر مهربانی و گذشت به ذهن می‌آید)، انگار ایشان اصلاً اهل درگیری نبودند و همیشه متبسم و مهربان بودند! این ‌همان خطر تحریف شخصیت است. باید دقت کنیم وقتی از مهربانی و رحمت می‌گوییم منظور چیست. آیا همه وجود پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌‌‌وآله) همین است یا نه؟! باید این مسئله روشن شود و دوستان هیئتی، مسجدی و مذهبی نسبت به این نکته یک شناخت متفاوت پیدا کنند.

 

معرفی درست شخصیت پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله)/ نمونه‌ای مورد پسند خداوند

پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرستاده همان خداوندی است که بعد از «أَرْحَمُ الرّاحِمین» فرموده: «أَشَدُّ الْمُعَاقِبِینَ»[2] یعنی هم مهربان‌ترین مهربانان و هم شدیدترین عقوبت‌کنندگان، هر دو با هم است. خداوند متعال هم «اَشَدُّ الْمُعَاقِبِین» و هم «أَرْحَمُ الرّاحِمین» است.

پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرستاده همان خدایی است که در مورد ایشان و یارانشان می‌فرماید: «وَالَّذینَ مَعَهُ أَشِدّاءُ عَلَی الکُفّارِ رُحَماءُ بَینَهُم»[3] این نمونه‌ای از همان اخلاق مورد پسند خداوند متعال است. خدایی که خود هم «أَرْحَمُ الرّاحِمین» و هم «أَشَدُّ الْمُعَاقِبِینَ» باشید؛ هر کدام را کنار بگذارید و فقط یک طرف را بگیرید، غلط است.

 

چگونگی سبقت رحمت خداوند بر غضبش

در نظام الهی رحمت خداوند متعال بر غضبش سبقت دارد، «سَبَقَتْ رَحْمَتُهُ غَضَبَه»[4]، یعنی چه؟ یعنی بر دشمنان هم مهربان است؟ بله، بر دشمنان هم مهربان است به این شکل که حجت را بر آنها تمام می‌کند، به آنها مهلت می‌دهد. رحمت خداوند متعال برای مؤمنین و غیرمؤمنین بر غضبش سبقت دارد، منتهی محدوده‌اش برای مؤمنین و غیرمؤمنین براساس عدل، احسان و فضل متفاوت است. به نوعی غضب خداوند متعال همان رحمت خداست؛ یعنی وقتی خداوند متعال انسانی را بعد از اینکه مهلتش داد و حجت را بر او تمام کرد عقوبت می‌کند، یعنی مهربانانه با او رفتار کرده است. با اینکه بر او غضب کرده، اما این غضب عین رحمت خداوند متعال است؛ چراکه خداوند دارد اصلاح و تنبیه‌ می‌‌کند، پاک و زلال می‌کند. این فرد به مرحله‌ای رسیده بود که باید چوب بخورد، اگر چوب نخورد، در حق او ظلم می‌شود. غضب خداوند متعال عین رحمت اوست؛ اینها را باید درست دید، منتهی هر کدام محدوده خود را دارد.

 

هر چیزی حدی دارد/ حد رحمت و مهربانی

در مورد پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) اینکه ایشان اهل رحمت و مهربانی بوده‌اند یعنی پیامبر همان خداوند است، پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) با مؤمنین خیلی مهربان بودند با غیر‌مؤمنین هم مهربان بودند. برای کسانی که مسلمان و مؤمن نمی‌شدند دلسوز بودند. آن‌قدر حرص ‌می‌خوردند که خداوند متعال می‌فرمایند: «لَعَلَّکَ بَاخِعٌ نَفْسَکَ أَلَّا یَکُونُوا مُؤْمِنِینَ»[5]؛ دیگر داری خودت را می‌کشی برای اینکه اینها مؤمن نمی‌شوند.

پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) چقدر دلسوز بودند؟ آن‌قدر دلسوز بودند که هیچ‌کس را عقوبت نمی‌کردند یا کسی را که مستحق عقوبت بود عقوبت می‌کردند؟ کدام دلسوزی درست است؟ «لکُلِّ شیءٍ حَدّا»[6]؛ برای هر چیزی حدی است. مهربانی و خوبی حدی دارد، خوبی هم تعریفی دارد، اینها یاد‌ گرفتنی است، باید آدم مطالعه، مباحثه و بررسی کند، در سیره پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) و اهل‌بیت دقت کند و اینها را ببیند و یاد بگیرد، بعد خود را بر اساس اینها ادب کند.

 

شکست طاق کسری و... نشانه چیست؟/ تضعیف اعجازهای ولادت پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله)

پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) پیامبر مهربانی و رحمت‌اند، اتفاقاً این پیامبر مهربانی و رحمت به محض اینکه به دنیا آمدند آتشکده فارس خاموش شد، طاق کسری شکست؛ اتفاقاتی که ظاهری خشن داشت رخ داد. در روایت نداریم که پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) که به دنیا آمدند بوی عطر در مکه پیچید یا گل‌ها شکوفا شدند، آسمان مکه نور باران شد، یعنی چه؟ یعنی همین که پیامبر آمدند، ظلمت شکست، طاق کسری شکست و آتشکده خاموش شد.

اخیراً در یکی از این سایت‌های مربوط به انجمن زرتشتیان مطلبی نوشته بود. آتش آتشکده‌ یزد برای هزار‌و‌‌پانصد سال پیش یعنی قبل از اسلام است! بعد می‌گوید: این آتش را از یک جای دیگر به یزد آوردند، در یک روستا به مدت هفتصد سال بوده، از آن روستا به یکی از شهرستان‌های یزد آوردند. چند صد سال آنجا بوده، بعد آتشکده فعلی که ساخته شد به اینجا آوردند و این‌ آتش قدمت 1500 ساله دارد! اولًا که اینها دروغ است. اما اینکه می‌گوید: 1500 سال این آتش خاموش نشده، می‌خواهد ولادت پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) و اعجاز ولادت ایشان و مصادف شدن آن با شکست طاغوت و خاموش شدن همه نورهای قلابی و طلوع آن نور حقیقی را هدف قرار دهد.

 

تحریف رحمت پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله)

آن‌وقت من و شما اینجا می‌نشینیم و برای پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) جشن می‌گیریم. نسبت ما با جشن میلاد پیامبر چیست؟ تکلیف ما نسبت به ولادت پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) فقط این نیست که جشن بگیریم و شادی کنیم، این است که این مسائل را ببینیم، بررسی کنیم و بعد جواب دهیم و به آقایان بگوییم چه خبر است! این حرف‌ها چیست که می‌گویید؟ بچه‌های ما این حرف‌ها را می‌خوانند، دختران و پسران ما باور می‌کنند. کسی نیست اینها را جواب بدهد. بعد باور می‌کند که این آتش 1500 سال است که روشن است، به دروغ سابقه‌سازی می‌کنند.

کسانی که می‌دانند با تولد پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) آتشکده فارس یا آتشکده پارسیان خاموش شد، حداقل برای‌ آنها شبهه ایجاد می‌شود و کسی هم سؤال نمی‌کند، اینها در اذهان جامعه می‌ماند. به دروغ می‌گویند: پیامبر رحمت، رحمتش اینقدر است که ایشان می‌گویند: شما همه کافران و زرتشتیان کافر باشید، پیامبر با شما مهربان است. به محض تولد پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) آتشکده آنها یعنی عبادتگاه‌شان نابود می‌شود، طاق کسری می‌شکند و دریاچه ساوه خشک می‌شود و اتفاقات دیگر.

این وقایع چه چیزی را می‌خواهد نشان دهد؟ باید به این مقوله درست نگاه کرد. رحمت پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) را طوری معرفی نکنیم که به نظر برسد که حالا ما خودمان خوب باشیم، هر کس در گور خودش می‌خوابد، شما چرا در مسائل درگیر می‌شوید!

 

هدف از جشن میلاد پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله)/ وظیفه ما در جشن میلاد چیست؟

خداوند می‌فرماید: «وَکَأَیِّنْ مِنْ نَبِیٍّ قَاتَلَ مَعَهُ رِبِّیُّونَ کَثِیرٌ فَمَا وَهَنُوا لِمَا أَصَابَهُمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَمَا ضَعُفُوا وَمَا اسْتَکَانُوا ۗ وَاللَّهُ یُحِبُّ الصَّابِرِینَ»[7]؛ چه بسا پیامبرانی که انبوهی از ربیّون یعنی دانشمندان الهی‌مسلک، یعنی کسانی که در دین به کمال رسیده‌اند، به همراه او با دشمنان جنگیدند، پس در برابر آسیب‌هایی که به آنها رسید، سستی نکردند؛ و ناتوان نشدند و در برابر دشمن سر تسلیم فرود نیاوردند.

امام‌خمینی(رحمت‌الله‌علیه) می‌فرمایند: «آیا پیغمبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) به نفع این سرمایه‌دارن حجاز، طائف، مکه و آن منطقه‌ها وارد عمل شده ‌است و مردم را تخدیر کرده ‌است که اینها آنها را بخورند یا نه؟» پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌‌وآله) به نفع پول‌دارها و سرمایه‌دارها آمده ‌است؟ در ادامه می‌فرمایند: «این مردم ضعیف و مستضعف را، این سر و پابرهنه‌ها را بر ضد این سرمایه‌داران تحریک کرده‌ است، و با اینها جنگ‌ها کرده‌اند تا آنها را شکست دهند و بعضی را هم آدم کرده‌اند.» پیغمبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) این کارها را نکرده ‌است؟ پیغمبر این کار را کرده ‌است. ما جشن ولادت چنین پیغمبری را بگیریم و بعد بگوییم پیغمبر رحمت و مهربانی و بعد نمی‌گوییم رحمت و مهربانی یعنی چه؛ هرکس هر چه فهمید، این خیانت در حق پیغمبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) است.

 

پیامبر همه عالمیان

اهل‌بیت(علیهم‌السلام) دستور داده‌اند این محافل و‌ مجالس را برپا کنیم تا آنها را درست بشناسیم و حق و باطل از هم جدا شود. در چند مجلس اهل‌بیت، در سراسر کشور در این ایام از این حرف‌ها زده‌ می‌شود و شخصیت و حقیقت پیغمبر معرفی می‌گردد؟ ما دنبال چه پیغمبری راه افتاده‌ایم؟ پیامبری که تحریف کرده و نمی‌دانیم چه‌ کسی بوده‌اند؟‌ چقدر از شعرایی که شعر می‌گویند و اشعاری که خوانده می‌شود، شخصیت پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) را معرفی و بیان می‌کنند. حقیقت وجود ایشان چه بوده ‌است؟ تک‌بُعدی و گل و بلبلی؟ گاهی تقصیر مداحان بزرگوار هم نیست، شعرا شعرش را نمی‌گویند، شعری پیدا نمی‌شود تا حقیقت پیغمبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) چه بود، رحمتی که‌ می‌گویی چیست؟ اینکه خداوند می‌فرماید: «وَمَا أَرْسَلْنَاکَ إِلَّا رَحْمَةً لِّلْعَالَمِینَ»[8]؛ ما پیغمبر را نفرستادیم، مگر رحمتی برای عالمیان، یعنی چه؟ یعنی حضرت رسول(صلی‌الله‌علیه‌وآله)‌ پیغمبر خاتم‌اند، پس برای همه بشریت آمده‌اند، برای مسیحیان و یهودیان و برای همه ادیان و فِرَق عالم هستند؛ عالمیان! چرا به این توجه نمی‌کنید؟ ایشان فقط پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) مسلمان‌ها نیستند. پیامبر، فقط پیامبر مسلمانان نیست که یک عده اسلام را تنزل می‌دهند و می‌گویند: اسلام برای عرب‌هاست، قرآن برای عرب‌هاست.

 

معانی «رحمت للعالمین»

«وَمَا أَرْسَلْنَاکَ إِلَّا رَحْمَةً لِّلْعَالَمِینَ»؛ یک معنای این جمله که مفسرین شیعه و سنی گفته‌اند، یعنی دین پیامبر جهانی و برای همه است، بعد از آن، دین دیگری نمی‌آید، رحمتش برای همه است. یکی دیگر از معانی آن این است که این پیامبر باعث شده تا بلا از بین بشریت برداشته شود، تمسک به او باعث دفع بلایا می‌شود. معانی «رَحْمَةً لِّلْعَالَمِینَ» اینهاست. بعد یک عده می‌آیند می‌گویند: قرآن به زبان عربی است، پس فقط برای عرب‌هاست و ما را چه به عرب‌ها! وقتی قرآن ‌خوانده نمی‌شود و تفسیرش گفته نمی‌شود، چنین شبهاتی در بین مردم ایجاد می‌گردد.

 

بهترین اسوه/ باید از پیامبرمان الگو بگیریم

خداوند سبحان در مورد پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) آیاتی دارد، «لَقَدْ جَاءَکُمْ رَسُولٌ مِّنْ أَنفُسِکُمْ عَزِیزٌ عَلَیْهِ مَا عَنِتُّمْ»[9]؛ پیامبری فرستادیم از خودتان، اینکه به شما و به او هم سخت می‌گذرد، یعنی جنسش از جنس خودتان است. گمان نکنید درد شما را نمی‌فهمد «حَرِیصٌ عَلَیْکُم»؛ حریص است بر اینکه شما در دنیا و آخرت گرفتار نشوید، «بِالْمُؤْمِنِینَ رَءُوفٌ رَّحِیمٌ»؛ با مؤمنین رئوف و رحیم است. در آیه دیگر خداوند متعال می‌فرماید: «لَّقَدْ کَانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ، لِّمَن کَانَ یَرْجُو اللَّهَ وَالْیَوْمَ الْآخِرَ»[10]؛ این پیغمبر اسوه حسنه است، الگوست. امروز مقام معظم رهبری در سخنرانی‌شان هم فرمودند: اینکه از پیغمبر تعریف و تمجید کنیم کافی نیست، باید برویم و از پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) الگو بگیریم. شما الان چه اُلگویی از پیغمبر برداشتید؟ بگویید! فلان صفت و ویژگی را از پیامبر برداشته‌ام و در زندگی الگوی خود کرده‌ام.

 

خُلق قرآنی

از همسر پیامبر سؤال کردند اخلاق پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) را توضیح بده. همسر ایشان گفت: «کانَ خُلقُهُ القُرآن»[11]؛ اخلاقش قرآن است؛ یعنی هر کاری انجام دهند، می‌توانید آیه‌‌ای از قرآن را در موردش بخوانید؛ در حالی که ما هر کاری می‌کنیم می‌توان یک آیه بر ضدش خواند! قرآن این را می‌گوید ولی ما داریم، عکس آن عمل را انجام می‌دهیم.

 

معنای خلق عظیم چیست؟

نکته بسیار کلیدی در مورد شخصیت پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) که معمولاً به آن توجه نشده این جمله است: «لِأُتَمِّمَ مَکَارِمَ الْأَخْلَاق»[12] ایشان آمدند برای اینکه مکارم اخلاق (کرامت‌های اخلاقی) را تمام کنند. بله درست است. اینکه «لَعَلَی خُلُقٍ عَظِیمٍ»[13]؛ او بر خُلق عظیم است و پیامبر رحمت و مهربانی است، بله درست است؛ همه اینها را می‌گوییم، اما باید تفسیر درستی از اینها ارائه کنیم.

خداوند متعال مقام معظم رهبری را حفظ کند و طول عمر به ایشان بدهد، واقعاً جملاتی که امروز در سخنرانی درباره پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمودند ناب بود. جملات ایشان مثل خورشید و نورافکنی است که راه‌ را روشن می‌کند. پیامبر، پیامبر رحمت است، خُلق او عظیم است. اینکه بگوییم به‌به چه اخلاقی! کافی نیست. پس توضیح و تبیین این خلق عظیم چه می‌شود؟ توضیحش خیلی ساده نیست. خداوند در قرآن درباره خلق عظیم فرموده: «إِنَّکَ لَعَلَی خُلُقٍ عَظِیم» علامه طباطبایی(رحمت‌الله‌علیه) در تفسیر این آیه می‌فرمایند: اولاً خُلق چیزی است که در وجود انسان پایدار شده باشد؛ یعنی یک صفت و ویژگی اخلاقی، فضیلت یا رذیلت مثل حیا یا بی‌حیایی، جود یا بخل، در وجود انسان اینقدر پایدار شده که در اعضا، جوارح و رفتار انسان به صورت ناخوداگاه دیده شود.

 

تبدیل رفتار به خلق

مثلاً می‌گویند فلانی خلقش مهربان یا متواضع است، اصلاً نمی‌تواند تکبر کند، فلانی گردن‌کلفت است و اصلاً نمی‌تواند تواضع کند، به این می‌گویند خلق. کاری کنیم یک فضیلت اخلاقی در وجود و در اعضا و جوارح ما پایدار شود. امام حسن‌عسکری(علیه‌السلام) می‌فرمایند: «مِن التَّواضُعِ السَّلامُ علی کُلِّ مَن تَمُرُّ بهِ و الجُلوسُ دُونَ شَرَفِ المَجلِسِ»[14]؛ از فروتنی است که بر هر کس بگذری، بر او سلام کنی و در پایین مجلس بنشینی.

هر فضیلت اخلاقی را در وجود خود به قدری مستقر کنید که خودبه‌خود انجام دهید، این می‌شود خلق. در ابتدای کار تمرین می‌خواهد، ولی بعد خودبه‌خود عادت می‌شود. همه فضائل در وجود پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) خلق ایشان شده بود. قرآن دارد خوانده می‌شود یکی در وجود خود این صفت را پایدار کرده که: «وَإِذَا قُرِئَ ٱلقُرءَانُ فاستَمِعُواْ لَهُۥ»[15] هنگامی که صدای قرآن می‌شنود ساکت می‌شود، دارد مباحثه یا جرّ و بحث می‌کند، همین که طرف مقابل شروع کند به قرآن خواندن ساکت می‌شود، به این می‌گویند خلق. دقت کنید! رفتار به ملکات، فضائل و رذائل نفسانی تبدیل شده، یعنی ناخودآگاه چشم بسته شده، جاهایی که نباید برود نمی‌رود. ناخودآگاه دست، پا یا همه اعضا و جوارح تسلیم فضیلت اخلاقی است، این را می‌گویند خلق.

 

انواع اخلاق

علامه می‌فرمایند: آیه «إِنَّکَ لَعَلَی خُلُقٍ عَظِیم» ستایش اخلاق اجتماعی پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) است. اخلاق سه قسم است: 1. اخلاق فردی 2. اخلاق خانوادگی 3. اخلاق اجتماعی. اخلاق فردی چیست؟ اخلاق فردی این است که با خودتان خوب باشد، یعنی با جسم و روح خود، درست رفتار کنید. بروید بررسی کنید ببینید جسم شما مال خود شما نیست، نمی‌توانید تیغ بردارید رگ خود را بزنید. چه کسی گفته جسم مال خودت است؟ فردی در یک شبکه‌ خارجی جلو دوربین لخت می‌شود و می‌گوید تن و بدن خودم است، اختیارش را دارم. هیچ کس حق ندارد با خودش هر کاری می‌خواهد بکند.

 

اخلاق‌تان با خودتان چگونه است؟

اخلاق‌تان با خودتان چگونه است؟ بروید دستورالعمل‌های اسلام را ببینید، همان‌طور که حق ندارید هر چیزی بخورید یعنی بعضی چیزها مکروه یا حرام است، همین‌طور حق ندارید به روح خودتان هر چیزی بدهید، هر چیزی ببینید یا بشنوید. اخلاق‌تان با خودتان چه زمان خوب می‌شود، وقتی اینها را رعایت کنید.

 

نمونه‌ای از خلقیات محمدی پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله)

 بروید صفات و اخلاق پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله)را در کتاب «سُنَنُ‌ النبی» مطالعه بفرمایید. در بهداشت فردی، نظافت، رسیدگی به ظاهر خود و... پیامبر ما لباسشان لباس فاخر سلاطین نبود، لباس معمولی بود، مثل مردم ساده، ولی تمیز بود، لباس کثیف نمی‌پوشیدند، همان لباس معمولی را شیک می‌پوشیدند. همسر امام خمینی(رحمت‌الله‌علیه)می‌گفتند: امام جوراب‌هایشان را هم اتو می‌کردند. پیامبر می‌فرمایند: اگر امت من به مشقت نمی‌افتاد مسواک زدن را بر امت واجب می‌کردم. در عبادت‌های فردی که پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) انجام می‌دادند؛ نماز شب بر پیامبر واجب شده بود. عبادت‌های مستحبی که انجام می‌دادند، به غیر از نمازها برویم سایر مستحبات را ببینیم، پیامبر هم از لحاظ ظاهری هم از لحاظ معنوی به خودشان می‌رسیدند.

پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) از لحاظ ظاهری و معنوی آراسته بودند. در روایات داریم پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) بیشترین هزینه را برای پول عطر می‌دادند، ایشان را از روی بوی عطرشان می‌شناختند. از کوچه گذر می‌کردند یک بوی عطر خاصی می‌آمد، مردم می‌گفتند: پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) از اینجا گذشته‌اند؛ «لَکُمْ فِی رَسُولِ اللّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ».

خودشان تمام ماه شعبان و رمضان را روزه می‌گرفتند تا وصل شوند. ما به تأسی از ایشان حداقل اول و وسط و آخر ماه رجب و شعبان را روزه بگیریم؛ چون فرمودند: هر کس اول و وسط و آخر ماه رجب و شعبان را روزه بگیرد ثواب روزه تمام ماه را به او می‌دهند.

 

اخلاق خانوادگی

 پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) می‌فرمودند: من خانواده‌دوست‌ترین شما هستم، بهترین شما خانواده‌دوست‌ترین شماست، من از همه شما بهترم چون خانواده‌دوست‌ترین شما هستم. فرمودند؛ سه چیز را دوست دارم: عطر و نماز و همسر. به بچه‌ها خیلی مهربانی می‌کردند. اگر می‌خواستند هدیه بدهند بچه‌ها را صدا می‌کردند اول به بچه‌ها می‌دادند. میوه نوبر فصل که می‌آمد، بچه‌ها را صدا می‌زدند اول به بچه‌ها می‌دادند، باز در بین بچه‌ها اول به دخترها می‌دادند، می‌فرمودند وقتی می‌خواهید هدیه بدهید اول به دخترها هدیه بدهید. پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) به شخصی فرمود؛ تو با بچه‌های خودت چه کردی؟! برای دوران جاهلیت بود. گفت: در تمام دوران عمرم یکبار هم بچه‌هایم را نبوسیدم. وقتی می‌رفت پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمودند؛ خدا رحمت را از دل او کَنده است.

 زنی بچه‌اش را در دامن پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) گذاشت بچه ادرار کرد، مادرش داد و فریاد کرد. حضرت فرمودند: بچه را نترسان، اشکالی ندارد. اگر بچه را بترسانی اثرش تا آخر عمر او می‌ماند. روزی پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) سجده نمازشان طول کشید، از سجده بلند نشدند. بعد از نماز مردم پرسیدند چه خبر شده است؟ در حال معنوی جبرئیل نازل شده است؟ پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمودند: نه! در سجده حسنین روی پشت من رفته بودند، اگر بلند می‌شدم می‌افتادند. صبر کردم تا پایین آمدند بعد از سجده بلند شدم. روز دیگری صدای گریۀ بچه‌ای بلند شد پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) نماز را زود تمام کردند؛ این خُلق خانوادگی است.

 

اخلاق اجتماعی پیغمبر با مردم

 اینکه انسان در مصاف اجتماع و جامعه که قرار می‌گیرد حقوق اجتماعی را رعایت کند، اخلاقش مردم‌دار باشد، منظور چیست؟ آیۀ «إِنّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظیم» در موضوع اخلاق اجتماعی پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) نازل شده است. رهبر انقلاب(حفظه‌الله) فرمودند: انبیا برای امت‌سازی آمدند؛ کار انبیا این است که امت بسازند. شما همۀ این فضائل اخلاقی را ذیل مسئله امت‌سازی تحلیل کنید.

حضرت امام خامنه‌ای(حفظه‌الله) در یکی دیگر از سخنرانی‌هایشان به سه ویژگی اشاره می‌کنند: اخلاق، عدل و صبر در وجود مبارک پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله). خیلی صبور، حلیم و بخشنده بودند، بسیار انفاق می‌کردند و خیلی مهربان بودند. یکی از ویژگی‌هایی که در اخلاق اجتماعی پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) است، صبر است. صبر یعنی پایداری. در روایت گفته‌اند صبر بر سه قسم است: صبر بر معصیت، صبر بر مصیبت، صبر بر طاعت یا اطاعت خدا. با نفس خودتان مبارزه کنید، معصیت نکنید، وقتی مصیبتی وارد شد صبر داشته باشید. بر اطاعت خدا هم صبر کنید. عبادت و اطاعت از دستورات خدا صبر می‌خواهد. خودِ صبر یعنی پایداری.

در قرآن بیست مورد به پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) دستور صبر داده شده است. به آیات دقت کنید: «وَاصبِر لِحُکمِ رَبِّک» بر حکم خدا صبر کن؛ صبر بر طاعت است. «وَاصبِر عَلی ما یَقولون» صبر کن بر آنچه به تو می‌گویند، نیش و زخم زبان می‌زنند صبر کن. این اجتماعی است.

 

خُلق عظیم پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) امت‌سازی می‌کند

پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) اگر صبر می‌کردند، اگر فضائل اخلاقی داشتند در حد یک فضیلت اخلاقی نبود، بلکه می‌خواستند با آن خُلق عظیم، امت‌سازی کنند. علامۀ طباطبایی می‌فرمایند: در «إنّکَ لَعَلی خُلُقٍ عَظیمٍ» خدا اخلاق اجتماعی پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) را تمجید می‌کند.

در مورد اخلاق اجتماعی، در برابر آزارها صبر می‌کردند، خاکروبه روی سرشان می‌ریختند کاری نمی‌کردند، حرفی نمی‌زدند و می‌رفتند. سنگبارانشان می‌کردند، حضرت نفرینشان نمی‌کردند. وقتی پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) گذر می‌کردند خاکروبه روی سرشان می‌ریختند همان‌جا می‌بخشید. علاوه بر آن می‌فرمودند برای عیادتش به خانه‌اش برویم. می‌فرمایند من را زده، من به سراغش می‌روم و هدایتش می‌کنم. با این کارشان امت‌سازی می‌کند. اگر فقط می‌خواست آدم خوبی باشد می‌گفت او را بخشیدم و می‌رفت. به خانه‌اش رفتند در زدند، گفت: چه کسی است؟ گفتند پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) است که هر روز خاکروبه روی سرش می‌ریختی. دو سه روز است نریخته‌ای گفتند: این رفیق ما کجاست؟ یاد ما می‌کرد، امروز یاد ما نکرده است. گفتند مریض شده است. ایشان امروز به دیدن تو آمده است. روایت می‌گوید سرش را از زیر ملحفه بیرون نیاورد، گفت چطور می‌توانم مسلمان شوم؟ پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) با این رفتار امت‌سازی می‌کند. سنگبارانش کردند از سر تا پایش خون می‌ریخت به پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) گفتند نفرین کن. گفت یونس پیغمبر نفرین کرد، نوح نفرین کرد «إنَّما بُعِثتُ رحمة لا عَذاباً» من برای رحمت مبعوث شدم، نه عذاب. این حد از ایثار و صبر، این امت‌ساز است. پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) اهل عدالت بود. عدل یک رفتار اجتماعی- سیاسی است. پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) اهل عدل بود. عدل باعث می‌شود شما دست یک نفر را قطع و یک نفر را تبرئه کنید.

می‌فرماید اهل عدالت بود. پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) در مورد مسائل شخصی گذشت می‌کردند، ولی وقتی پای حدود الهی در میان بود محکم می‌ایستادند. اینقدر اهل عدالت بودند که در روایت دارد وقتی صحبت می‌کردند نگاهشان را به عدالت بین همه تقسیم می‌کردند، حتی در نگاهشان هم عدالت داشتند. در روایت دارد وقتی می‌خواستند با کسی حرف بزنند یکی از طرفی سؤال می‌کرد تمام بدنشان به آن طرف می‌چرخید و با او حرف می‌زدند.

 

خلق محمدی، خلق حسنی

شخصی به امام مجتبی(علیه‌السلام) ناسزا ‌گفت، حضرت گوش دادند، حرفهایش که تمام شد، حضرت فرمودند: از کجا آمده‌ای؟ خسته‌ای و او را به خانه بردند. آن شخص به پای آقا افتاد. امام(علیه‌السلام) امت‌سازی می‌کنند، اسلام را محبوب می‌کنند. غلامی به امام حسین(علیه‌السلام) توهین کرد؛ حضرت سه بار صدایش زدند، جواب حضرت را نداد و یک بی‌ادبی هم کرد، حضرت او را عفو کردند و بخشیدند به او باغ هم دادند و در راه خدا آزادش هم کردند. اینها امت‌سازی می‌کنند.

امام سجاد(علیه‌السلام) غلام و کنیز می‌خریدند، یک سال روی آنها کار می‌کردند، عید فطر که می‌شد، پرونده‌هایشان را می‌آوردند و جریمه‌هایشان را یکی یکی می‌خواندند و یکی‌یکی عفو می‌کردند، بعد مناجات می‌کردند: خدایا، من از همه بدترم، خدایا، تو گناهان مرا نبخشی من گناهان اینها را می‌بخشم، آیا تو گناهان من را نمی‌بخشی؟ غوغایی به‌پا می‌کردند و همه را می‌بخشیدند، می‌خواستند با خدا مناجات کنند و بگویند: خدایا، تو خودت مرا ببخش، اینکه وجود دارد اما  او در حال آدم تربیت کردن و امت‌سازی است. همین‌ افراد شاگرد مکتب امام باقر و امام صادق(علیهما‌السلام) می‌شوند.

 

وقتی شاگرد مکتب پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) هم امت‌سازی می‌کند

سید علی‌اکبر ابوترابی(رحمت‌الله‌علیه)، سید آزادگان وقتی مأمور عراقی در زندان به او شلاق می‌زد، آنقدر زد که دستش بی‌حس شد، شلاق افتاد و ایشان شلاق را به دستش داد و گفت: بزن اگه نزنی خودت را می‌زنند. با این صبر و حلم، این آدم آنقدر منقلب شد که درخواست داد به جبهه برود، یک تیر هم شلیک نکرد و خودش را هم تسلیم ایرانی‌ها کرد تا اسیر شود. آمد این طرف و پناهنده شد، بعد در تهران مغازه کبابی زد و کار کرد، وقت اذان هم مغازه‌اش را می‌بست و نماز می‌خواند. ابوترابی(رحمت‌الله‌علیه) امت‌سازی می‌کند.

وقتی از صلیب سرخ به اردوگاه می‌آیند تا از اسرا فیلم بگیرند که بعد پخش کنند و ببینند عراقی‌ها چکار می‌کنند، سراغ آقای ابوترابی(رحمت‌الله‌علیه) که می‌آیند ایشان هیچ شکایتی نمی‌کنند. بعداً آن افسر عراقی به آقای ابوترابی می‌گوید: آقا شما چرا هیچ چیز نگفتی؟ ما که می‌دانیم تو ترسی از ما نداری، چرا شکایتی از شکنجه نکردی؟! می‌گوید: اینها کافرند، ولی ما و شما مسلمانیم، مسلمانان نباید اختلافشان را پیش کافر ببرند؛ چون در قرآن می‌گوید: «وَ لَن یَجْعَلَ اللَّهُ لِلْکَافِرِینَ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ سَبِیلًا»[16]؛ این آدم امت‌سازی می‌کند.

 

مقاومت، سیره پیامبر و  پیروان ایشان / آیه‌ای که رسول خدا را پیر کرد!

این را از پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) یاد گرفتند. اخلاق پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) این است. «فَاسْتَقِمْ کَمَا أُمِرْتَ وَ مَنْ تَابَ مَعَکَ وَلَا تَطْغَوْا»[17] به پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) می‌فرماید: استقامت کن، همان‌طور که به ‌تو دستور دادیم و آنهایی که با تو هستند هم باید استقامت کنند. باید کاری کنی که اینها هم استقامت کنند. پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمود: این آیه مرا پیر کرد، چون من خودم می‌توانم استقامت کنم اما اصحابم را چگونه به استقامت وادارم؟ «وَ إِنَّکَ لَعَلَی خُلُقٍ عَظِیمٍ»[18] اخلاق سیاسی، اجتماعی، حاکمیتی و اخلاق امت‌سازی پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) است.

در تفسیر مجمع‌البیان روایتی نقل می‌کند، می‌فرماید: قریش دیدند پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) حضرت علی(علیه‌السلام) را بر سایرین مقدم داشته، یک جوان را بر پیران امت مقدم داشته‌ و تعظیم می‌کند، شروع به بدگویی از امیر‌المؤمنین(علیه‌السلام) کردند، گفتند این پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) مفتون و مجنون شده، مجنون علی(علیه‌السلام) شده است. خداوند در قرآن فرموده ‌که پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) بر اساس هوای نفس حرف نمی‌زند هر چه می‌گوید وحی است. شروع به تخریب امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) و پیامبر(صلی‌الله‌علیه وآله) کردند، آیه نازل شد: «مَا أَنْتَ بِنِعْمَةِ رَبِّکَ بِمَجْنُونٍ»[19] نعمت علی(علیه‌السلام) را خداوند به شما داده ‌است. ای پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) این علی(علیه‌السلام)؛ نعمتی است که خدا به تو داده‌ و این جنون نیست. «وَ إِنَّ لَکَ لَأَجْرًا غَیْرَ مَمْنُونٍ»[20] یک اجر انقطاع‌ناپذیر داری و «وَ إِنَّکَ لَعَلَی خُلُقٍ عَظِیمٍ» آیه به این خاطر نازل شده است ‌که پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) بر سر ولایت علی‌ابن ابیطالب(علیه‌السلام) مقاومت می‌کند.

 خلق عظیم این است که شما پای ولایت بایستید. ولایت را عزیز کنید. سختی‌ها، مرارت‌ها و مصیبت‌ها را پای مسئله ولایت، برای حاکمیت اسلام برای خودتان بخرید، این خلق عظیم است.

 

نتیجه گذشت و عفو در جریان فتح مکه

 جمعیت مسلمانان وارد مکه شدند. همه کفار در خانه‌هایشان خزیدند و بدون خونریزی مکه فتح شد. یک‌دفعه یکی از مسلمان‌ها داد زد: «الیوم یَومُ المَلحَمة»؛ امروز روز انتقام است. سریع پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمودند: نه «الیوم یَومُ المَرحمة»؛ امروز روز رحمت است. بعد فرمودند: ابوسفیان و هرکس در خانه ابوسفیان است در امان است؛ بخشیدیم. عفو عام کردند. این حرکت پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله)، بزرگترین ضربه را به پیکر شرک و کفر زد. چراکه بعد از این حرکت، مردم فوج‌فوج مسلمان شدند. آیات نازل شد: «إِذَا جَاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَالْفَتْح»، «وَ رَأَیْتَ النَّاسَ یَدْخُلُونَ فِی دِینِ اللَّهِ أَفْوَاجًا»، «فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ وَاسْتَغْفِرْهُ إِنَّهُ کَانَ تَوَّابًا»[21]. عفو پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) باعث شد همه مسلمان شوند. باعث شد خود ابوسفیان بیاید و مسلمان شود.

 

رفتارهای اجتماعی امت‌ساز و تمدن‌ساز

نوشته‌اند قبل از اسلام قبیله اوس و خزرج ۱۲۰ سال درگیر بودند. پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) آمدند و بین آنها انس و الفت ایجاد کردند. همدیگر را می‌کشتند. «وَ إِنَّکَ لَعَلَی خُلُقٍ عَظِیمٍ»، پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) خلقی داشتند که همه را به سمت «الله» و فضائل هدایت می‌کردند. این حد از ایثار و از خودگذشتگی امت‌ساز است؛ اینکه انسان بتواند درست گذشت کند، محبت و مهربانی کند و به جای خودش هم بتواند، اهل حدود الهی و رعایت آن باشد و محکم و شدید رفتار کند، اولاً آموختنی است، ثانیاً تحلیل و تفصیل درست از خلق عظیم پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) است، پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) به‌خاطر امت‌‌سازی اخلاقی داشت که تراز آن اخلاق این بود که انسان‌ها را در خودش هضم و شیفته می‌کرد.

حال همین افرادی که اینطور باهم می‌جنگیدند، پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) کاری کردند که در جنگ احد هفت نفر آنها مجروح روی زمین افتاده بودند، یکی آمد به اولی آب بدهد، گفت: کنار من تشنه‌تر از من است، آمد به دومی آب دهد گفت: بعدی از من تشنه‌تر است، سومی و چهارمی... تا به هفتمی رسید، دید شهید شده ‌است. برگشت که به اولی آب بدهد، دومی، سومی و چهارمی... همه شهید شده‌ بودند. خلقی که امت‌ساز، تمدن‌ساز و تشکیلات‌ساز باشد، پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) بر اساس این تمجید شده ‌وگرنه مگر حاتم طایی بخشنده نبود؟! مسلمان هم نبود. در دوران جاهلیت، بخشنده بود، خیلی کریم بود ولی امت‌ساز نبود. بخشندگی پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) امت‌ساز بود. سطحی از بخشندگی و کرامت و صبر و عدل داشت که امت‌ساز بود. اینها رفتارهای اجتماعی است که امت‌ساز است و به تبعش تمدن‌ساز است.